In het laatste kwartaal van het jaar publiceert ISO altijd de resultaten van haar onderzoek naar het aantal actieve certificaten in het voorgaande kalenderjaar. Ook eind 2019 verscheen deze ISO Survey. Helaas is er dit keer door een aantal belangrijke respondenten (de certificeerders) niet of slecht gereageerd, of is er door hen anders geteld dan in eerdere jaren. De aantallen die over 2018 zijn gerapporteerd, zijn daardoor niet goed vergelijkbaar met alle eerdere jaren. ISO heeft daarom besloten slechts de resultaten uit het onderzoek van 2019 te publiceren (ofwel: de cijfers over 2017 en 2018). Omdat de aansluiting met de voorgaande onderzoeken daardoor ontbreekt, is onze meerjarige analyse hieronder gebaseerd op de resultaten tot en met 2017.
Wij lichten er in onze analyse twee normen uit, 9001 en 14001, en nemen u eerst mee in de ontwikkelingen in Nederland. Verderop leest u over de ontwikkelingen in andere Nederlands (en Afrikaans) sprekende landen.
ISO 9001
Het aantal ISO 9001-certificaten varieert sinds 2009 wereldwijd tussen de 1 en 1,1 miljoen. In de twee decennia daarvoor groeide het aantal met ongeveer 60.000 certificaten per jaar. In 2017 waren er 1.056.855 geldige ISO 9001-certificaten. De regio met de meeste certificaten is Oost Azië, op enige afstand gevolgd door Europa. Noord Amerika is verrassend ondervertegenwoordigd, met tien keer zo weinig certificaten als in Europa.
Het land met de meeste certificaten is al jaren China (bijna 400.000 certificaten). In China zijn meer ISO 9001-certificaten uitgereikt dan in de volgende tien landen in de ranglijst tezamen. Na China zijn de landen met de meeste certificaten, net als vorig jaar: Italië, Duitsland, Japan, Verenigd Koninkrijk en India. Nederland staat overigens op nummer 19 in de ranglijst van landen met meeste certificaten.
Het patroon in Nederland wijkt af van de mondiale trend. Van 2002 tot 2004 is het aantal certificaten ruimschoots gehalveerd, wat grond gaf aan geruchten dat ISO 9001 steeds minder aanslaat. Sindsdien is het aantal certificaten echter na een piek in 2008 teruggekeerd naar het niveau van eind jaren 90, zoals de onderstaande grafiek laat zien. Er is echter wel een licht dalende trend zichtbaar, en het aantal certificaten is in in 2018 voor het eerst sinds 2005/2008 onder de 10.000 beland.
Noot: De Nederlandse cijfers over 2006 en 2007 zijn volledig onbetrouwbaar gebleken;
wij hebben ze daarom uit de grafiek weggelaten.
Het is niet helemaal duidelijk waardoor de forse bewegingen in het aantal certificaten worden veroorzaakt.
De daling van 2002 tot 2004 zou veroorzaakt kunnen zijn doordat sector-specifieke kwaliteitsmanagementsystemen steeds meer in opkomst kwamen, waarin de eisen van ISO 9001 zijn opgenomen. Verder gaven bedrijven in die periode aan dat het kwaliteitssysteem integraal onderdeel was geworden van het managementsysteem en een certificaat geen toegevoegde waarde meer had (zie ook 'stoppen met ISO'). En in sommige branches bleken de klanten er totaal geen interesse in te hebben.
De stijging sinds 2004 zou heel goed veroorzaakt kunnen zijn doordat juist de klanten van mening zijn veranderd. Vooral overheden hebben de afgelopen jaren een duidelijke voorkeur ontwikkeld voor leveranciers in het bezit van een ISO 9001-certificaat. Daarnaast is het zeer wel mogelijk dat veel organisaties (opnieuw?) de randvoorwaarden en het verbeterprincipe van een (goed) kwaliteitssysteem hebben ontdekt.
ISO 14001
Het aantal ISO 14001-certificaten groeide wereldwijd tot 2010 met 15 tot 25% per jaar. Daarna heeft de groei bijna steeds tussen de 5 en 10% per jaar gelegen, maar sinds 2015 ligt het groeitempo weer tussen de 12 en 17%. Eind 2017 waren er 358.953 ISO 14001-certificaten in omloop. De verdeling van de certificaten over de wereld is vergelijkbaar met de ISO 9001-certificaten, met Oost Azië al tien jaar als \'marktleider\' wat het aantal certificaten betreft. In Oost Azië zijn twee keer zoveel ISO 14001-certificaten als in regio nummer 2: Europa.
Ook hier is het beeld in Nederland afwijkend: het aantal certificaten is lang vrij stabiel geweest. Van 2010 tot 2012 was er een groeispurt, waarna weer stabilisatie optrad. Sinds 2016 is er echter weer een duidelijke groei in het aantal certificaten waar te nemen.
De meest voor de hand liggende verklaring voor de stabilisatie is dat alle bedrijven waarvoor een milieuzorgcertificaat relevant is, inmiddels het papiertje aan de wand hebben hangen. Dat dit aantal een stuk lager ligt dan bij ISO 9001 is niet verrassend in een land waar industrie eerder verdwijnt dan groeit. Des te opvallender is de stijging van 2010 tot 2012. Dit zou te maken kunnen hebben met het inkoopbeleid van de overheid. In haar streven om duurzaam in te kopen, stelt zij vaak als een van de eisen een ISO 14001-certificaat. Mogelijk dat daardoor ook kleinere of minder vervuilende bedrijven over zijn gegaan tot certificering. De aandacht voor maatschappelijk verantwoord ondernemen in het algemeen zal zeker ook een rol hebben gespeeld. De aantrekkende economie zal een bijdrage hebben geleverd aan de stijging in de laatste jaren.
België, Suriname, Nederlandse Antillen en Zuid Afrika
Om het beeld van het Nederlands(/Afrikaans) sprekende deel van de wereld te vervolmaken:
- België. Het aantal ISO 9001-certificaten heeft jarenlang geschommeld tussen de 4400 en 4900. Via dalen en lagere pieken heeft het aantal enige jaren rond de 3650 gelegen, maar in 2017 is het teruggelopen naar ruim 3100. ISO 14001 heeft in de jaren rond de eeuwwisseling een onstuimige groei doorgemaakt van 74 in 1998 naar ruim 600 in 2004. Van 2005 tot en met 2011 waren er tussen de 650 en 800 milieuzorgcertificaten in omloop. Vooral in 2012 is het aantal certificaten fors gegroeid, waarna het aantal sinds 2013 rond de 1200 heeft geschommeld en in 2017 is teruggezakt tot net boven de 1000.
- Suriname. ISO 9001 is pas in 2007 een onderwerp geworden in Suriname. Voor die tijd was er soms één certificaat uitgereikt, daarna is het aantal gegroeid van 16 in 2007 tot een hoogtepunt 166 in 2014. Sindsdien schommelt het aantal certificaten tussen de 100 en 120. Het jaar 2007 was ook het jaar dat ISO 14001 voet aan de grond begon te krijgen. Na een piek in 2013 (26 bedrijven) zijn nu 15 bedrijven in het bezit van dit certificaat.
- Nederlandse Antillen. ISO 9001 heeft hier pas met de invoering van de 2000-versie voet aan de grond gekregen. Sindsdien was het aantal gecertificeerde bedrijven eerst jarenlang ongeveer 40. Sinds 2009 beweegt dit aantal zich tussen de 25 en 35. ISO 14001-certificaten werden vanaf 2010 in kleine aantallen uitgereikt; eind 2016 waren er 4 in omloop.
- Zuid Afrika. Het aantal ISO 9001-certificaten is vanaf 1993 gestaag gegroeid. Sinds 2005 heeft het aantal een jaar of tien tussen de 3000 en 4000 geschommeld. In 2012 is een nieuwe stijgende trend ingezet, tot een hoogtepunt van 4761 certificaten eind 2016. Eind 2017 waren er 4255 ISO 9001-certificaten in Zuid Afrika. ISO 14001 groeit sinds het begin van deze eeuw in verschillende meerjarige spurts, afgewisseld met stabilisatie. In 2015 en 2016 was er weer een stevige groei, maar in 2017 was er weer een terugval naar het niveau van 2015, tot 1230 certificaten.
Bron: diverse ISO Surveys.